Niepłodność dotyka coraz większej liczby par, a jej przyczyny mogą być zróżnicowane – od problemów hormonalnych, przez zaburzenia anatomiczne, po czynniki środowiskowe. Dlatego odpowiednia diagnostyka jest kluczowa dla określenia problemu i wdrożenia skutecznego leczenia. Poniżej przedstawiamy przegląd podstawowych i zaawansowanych badań diagnostycznych, które pomagają zidentyfikować przyczyny niepłodności.
Wywiad lekarski i podstawowe badania laboratoryjne
Proces diagnostyczny zaczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego i podstawowych badań laboratoryjnych. Lekarz zbiera informacje dotyczące historii medycznej, cyklu menstruacyjnego, przebytych chorób i zabiegów, a także stylu życia i stosowanych leków. Podstawowe badania laboratoryjne mogą obejmować:
- Morfologia krwi – ocena ogólnego stanu zdrowia i wykluczenie infekcji.
- Badania hormonalne – obejmujące poziomy hormonów, takich jak FSH, LH, estradiol, prolaktyna i progesteron, pomagające w ocenie funkcji jajników i przysadki mózgowej.
- Poziom glukozy i insuliny – badania te są istotne, zwłaszcza u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS), aby wykluczyć insulinooporność, która może wpływać na płodność.
Ocena owulacji i rezerwy jajnikowej
Ocena owulacji i rezerwy jajnikowej jest kluczowa w diagnostyce niepłodności u kobiet. Do najczęściej wykonywanych badań należą:
- Monitorowanie owulacji – obejmuje testy owulacyjne (paski testowe z moczu mierzące poziom LH), obserwację objawów fizjologicznych (np. temperatury ciała) oraz ultrasonografię, która pozwala na monitorowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych i momentu owulacji.
- Badanie hormonu antymüllerowskiego (AMH) – AMH ocenia rezerwę jajnikową, czyli ilość pęcherzyków w jajnikach, które mogą przekształcić się w dojrzałe komórki jajowe. Niski poziom AMH może wskazywać na zmniejszoną rezerwę jajnikową.
- Poziom hormonu FSH (folikulotropowego) – wykonywany na początku cyklu menstruacyjnego, ocenia rezerwę jajnikową i funkcję przysadki mózgowej.
Ultrasonografia przezpochwowa (TVUS) i histerosalpingografia (HSG)
Ultrasonografia przezpochwowa (TVUS) to jedno z podstawowych badań obrazowych w diagnostyce niepłodności, które ocenia anatomię narządów miednicy, takich jak macica, jajniki i jajowody. Może wykryć:
- Mięśniaki macicy – łagodne guzy mogące wpływać na płodność.
- Torbiele jajników – często związane z endometriozą lub PCOS.
- Anomalie budowy macicy – jak przegrody czy polipy endometrialne.
Histerosalpingografia (HSG) to badanie rentgenowskie z użyciem kontrastu, które ocenia drożność jajowodów i kształt jamy macicy. Jest przydatne w wykrywaniu:
- Niedrożności jajowodów – co może być przyczyną niepłodności.
- Nieprawidłowości anatomicznych – jak zrosty wewnątrzmaciczne.
Histeroskopia i sono-HSG
Histeroskopia to procedura, w której przez szyjkę macicy wprowadza się histeroskop – cienkie, elastyczne urządzenie z kamerą – aby ocenić wnętrze macicy. Pozwala na bezpośrednie wykrycie:
- Polipów endometrialnych – które mogą wpływać na płodność.
- Przegrodów macicznych – strukturalnych anomalii wewnątrzmacicznych.
- Zrostów wewnątrzmacicznych (synechii) – blizn, które mogą blokować jamę macicy.
Sono-HSG (sono-histerosalpingografia) to badanie ultrasonograficzne, które ocenia drożność jajowodów przy użyciu soli fizjologicznej i powietrza zamiast kontrastu rentgenowskiego. Jest mniej inwazyjne niż klasyczne HSG i nie wiąże się z narażeniem na promieniowanie, a jednocześnie dostarcza informacji na temat:
- Drożności jajowodów – jak w klasycznym HSG.
- Nieprawidłowości wewnątrzmacicznych – takie jak polipy czy zrosty.
Analiza nasienia (seminogram)
Analiza nasienia to kluczowe badanie w diagnostyce męskiej płodności, oceniające ilość, ruchliwość i morfologię plemników. Podstawowe parametry seminogramu to:
- Objętość ejakulatu – zmniejszona objętość może sugerować problemy z gruczołem krokowym lub niedrożność przewodów nasiennych.
- Koncentracja plemników – normą jest >15 milionów plemników/ml.
- Ruchliwość plemników (motility) – zdolność plemników do poruszania się, niezbędna do zapłodnienia.
- Morfologia plemników – ocena kształtu plemników, istotna dla ich zdolności do zapłodnienia.
W przypadku nieprawidłowości w wyniku, mogą być zalecane dodatkowe testy, takie jak badanie fragmentacji DNA plemników.
Laparoskopia diagnostyczna
Laparoskopia diagnostyczna to małoinwazyjna procedura chirurgiczna, polegająca na wprowadzeniu kamery przez małe nacięcie w jamie brzusznej, aby dokładnie obejrzeć narządy miednicy. Jest szczególnie przydatna w:
- Wykrywaniu endometriozy – widocznych ognisk choroby i zrostów.
- Ocena zrostów i blizn – które mogą blokować jajowody.
- Usuwaniu torbieli jajników lub innych zmian patologicznych.
Laparoskopia pozwala na dokładną ocenę stanu narządów rozrodczych i jest często stosowana, gdy inne badania obrazowe nie dają jednoznacznych wyników.
Badania genetyczne w diagnostyce niepłodności
Badania genetyczne odgrywają ważną rolę w diagnostyce niepłodności, zwłaszcza w przypadkach, gdy istnieje podejrzenie zaburzeń genetycznych, które mogą wpływać na płodność. Najczęściej wykonywanym badaniem genetycznym jest kariotyp – analiza chromosomów, która pozwala wykryć:
- Nieprawidłowości chromosomowe – takie jak translokacje, delecje, duplikacje czy aneuploidie, które mogą powodować niepłodność lub nawracające poronienia.
- Wrodzone zaburzenia genetyczne – np. zespół Turnera u kobiet (monosomia X) lub zespół Klinefeltera u mężczyzn (XXY), które mogą prowadzić do zaburzeń w rozwoju narządów płciowych i funkcji rozrodczych.
- Nosicielstwo chorób genetycznych – takich jak mukowiscydoza, która może powodować niepłodność męską z powodu obustronnej niedrożności nasieniowodów.
Badania genetyczne są szczególnie zalecane, gdy:
- W rodzinie występowały przypadki wrodzonych wad genetycznych, zaburzeń rozwojowych lub niepłodności.
- Dochodzi do nawracających poronień o nieznanej przyczynie.
- Stwierdzono nieprawidłowości w wynikach podstawowych badań, takich jak analiza nasienia (np. ciężka oligospermia, azoospermia).
Zrozumienie podłoża genetycznego niepłodności może pomóc w wyborze odpowiedniego leczenia i ocenie ryzyka dla przyszłego potomstwa.
Diagnostyka infekcji w kontekście niepłodności
Infekcje dróg rodnych, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, mogą istotnie wpływać na płodność, dlatego ich diagnostyka jest ważnym elementem procesu diagnostycznego. W ramach diagnostyki infekcji przeprowadza się:
- Badania mikrobiologiczne – posiewy z dróg rodnych (szyjki macicy, pochwy) u kobiet oraz analiza ejakulatu u mężczyzn w celu wykrycia bakterii, wirusów lub grzybów.
- Testy na choroby przenoszone drogą płciową (STD) – takie jak chlamydia, rzeżączka, wirus HPV i inne, które mogą prowadzić do zapalenia narządów rozrodczych (np. zapalenie jajników, zapalenie najądrzy).
- Badania serologiczne – testy na obecność przeciwciał przeciwko wirusom takim jak HIV, wirus zapalenia wątroby typu B i C, które mogą również wpływać na płodność.
Diagnostyka infekcji jest zalecana, gdy:
- Występują objawy zapalenia, takie jak ból, świąd, pieczenie, upławy czy nietypowy zapach.
- Dochodzi do nawracających stanów zapalnych lub zakażeń.
- Para stara się o ciążę przez dłuższy czas bez powodzenia, a nie stwierdzono innych przyczyn niepłodności.
Wczesne wykrycie i leczenie infekcji jest kluczowe, ponieważ nieleczone zakażenia mogą prowadzić do powikłań, takich jak zrosty, niedrożność jajowodów lub nasieniowodów, które mogą uniemożliwiać naturalne zapłodnienie.
Podsumowanie:
Diagnostyka niepłodności jest złożonym procesem, który obejmuje szeroką gamę badań – od podstawowych laboratoryjnych po zaawansowane procedury obrazowe. Wybór odpowiednich badań jest kluczowy, aby zidentyfikować przyczyny trudności z zajściem w ciążę i wdrożyć odpowiednie leczenie. Konsultacja ze specjalistą pomoże w doborze najlepszych metod diagnostycznych.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania o endometriozę
- Jakie badania są najczęściej zalecane w diagnostyce niepłodności?
Podstawowe badania hormonalne, ultrasonografia, HSG, histeroskopia, sono-HSG i analiza nasienia. - Czy wszystkie badania diagnostyczne są konieczne?
Nie, lekarz dobierze odpowiednie badania na podstawie historii medycznej i objawów. - Czy HSG i sono-HSG są równoważne?
Oba badania oceniają drożność jajowodów, ale sono-HSG jest mniej inwazyjne i nie używa promieniowania rentgenowskiego. - Kiedy zaleca się wykonanie badań genetycznych w diagnostyce niepłodności?
Badania genetyczne zaleca się, gdy w rodzinie występowały przypadki wrodzonych wad genetycznych, niepłodności o nieznanej przyczynie, nawracających poronień, lub gdy wyniki innych badań, takich jak analiza nasienia, wskazują na poważne zaburzenia (np. azoospermia). - Jakie infekcje mogą wpływać na płodność i kiedy warto je diagnozować?
Infekcje takie jak chlamydia, rzeżączka, wirus HPV czy zakażenia bakteryjne i grzybicze mogą wpływać na płodność. Diagnostykę infekcji warto rozważyć, jeśli para stara się o ciążę przez dłuższy czas bez powodzenia, występują objawy zapalenia (np. ból, upławy), lub dochodzi do nawracających infekcji.
***
Dowiedz się więcej:
BEZPŁATNE IN VITRO – skorzystaj z rzędowej refundacji leczenia
Przebieg leczenia niepłodności metodą hormonalną
ENDOMETRIOZA – objawy, leczenie i wpływ na płodność
